Hipnoz Kimlere Uygulanmaz?

Hipnoz, kişinin dikkatini ve zihinsel odağını derinleştiren, bilinçli farkındalığı geçici olarak azaltan özel bir zihin hâlidir. Genellikle psikolojik sorunların çözümüne yardımcı olmak, ağrıyı hafifletmek ya da alışkanlıkları değiştirmek gibi birçok alanda kullanılır. Ancak hipnoz her insana uygun değildir. Bazı kişiler için hipnoz riskli olabilir ya da etkili olmayabilir. Bu yazıda, hipnozun kimlere uygulanmaması gerektiğini basit ve açık bir şekilde anlatacağız.

Şizofreni ve Diğer Psikotik Bozuklukları Olan Kişiler

Şizofreni ya da diğer psikotik bozukluklar (örneğin şizoaffektif bozukluk, paranoid psikoz) yaşayan bireylerde gerçeklik algısı zayıflamıştır. Bu kişiler bazen olmayan sesler duyabilir, sanrılar görebilir ya da çevresindekilerin kendisine zarar vereceğini düşünebilir.

Hipnoz neden uygulanmaz?

• Hipnozda zihinsel odaklanma ve imgeleme kullanılır; bu süreç zaten bozulmuş gerçeklik algısını daha da karmaşık hâle getirebilir.
• Hipnotik telkinler, kişinin sanrılarıyla birleşip tehdit algılarına yol açabilir.
• Halüsinasyon riski artabilir.
• Kişi hipnozdan sonra gerçek ile hayal arasında ayrım yapmakta zorlanabilir.

Uzman değerlendirmesi şarttır.

Disosiyatif Kimlik Bozukluğu (Çoklu Kişilik Bozukluğu) Olanlar

Disosiyatif kimlik bozukluğu olan kişiler, farklı kimlikler (alterler) arasında geçiş yapabilir. Hipnoz ise bu geçişleri kolaylaştırabilir ve kişilikler arasındaki sınırları daha da belirsizleştirebilir.

Neden risklidir?

• Hipnoz, kişide zaten var olan bölünmeleri güçlendirebilir.
• Kişinin kendilik algısı daha da parçalanabilir.
• Telkinler alter kimlikler tarafından farklı şekillerde algılanabilir.
• Terapi süreci karmaşıklaşabilir, kişi savunmasız hâle gelebilir.

Bu kişilerle hipnoz ancak ileri düzey eğitim almış, deneyimli uzmanlar tarafından uygulanmalıdır.

Epilepsi (Sara Hastalığı) Olanlar

Epilepsi, beyin kaynaklı bir nörolojik hastalıktır. Bazı epilepsi türlerinde ışık, ses veya duygusal uyarılar nöbetleri tetikleyebilir. Hipnozda kullanılan odaklanma, gevşeme, derinleşme ve imgeler bu uyarıları içerebilir.

Neden uygulanmamalı?

• Hipnoz sırasında kullanılan bazı görseller veya sesler nöbeti başlatabilir.
• Hipnoz altındaki kişi nöbet geçirirse kontrol kaybı yaşanabilir.
• Güvenli bir ortam sağlanamayabilir.

Ancak bazı durumlarda, hekim kontrolünde, nörolojik stabilite sağlanmış bireylerde dikkatle uygulanabilir.

Ağır Demans ve Bilişsel Gerileme Yaşayanlar

Alzheimer ya da diğer demans türlerinde hafıza, dikkat ve karar verme gibi bilişsel beceriler zayıflar. Oysa hipnoz bu becerilere dayanır: dikkat verme, hayal etme, telkini anlama ve uygulama…

Hipnoz neden işe yaramaz?

• Kişi anlatılanları tam olarak anlayamaz.
• Telkinleri takip edemez.
• Hatırlama ve yönlendirilme zorlaşır.
• Hipnoz süreci kafa karışıklığı yaratabilir.

Zeka Geriliği Olan Kişiler

Hipnozun etkili olabilmesi için kişinin sözel anlatımı anlayabilmesi, hayal gücünü kullanabilmesi ve söylenenleri içselleştirebilmesi gerekir. Orta ve ağır düzeyde zeka geriliği olan kişilerde bu beceriler sınırlıdır.

Neden uygun değillerdir?

• Telkinler tam anlaşılamayabilir.
• Hipnotik süreç yanlış yorumlanabilir.
• Gerçek ile hayal karışabilir.
• Davranışsal kontrol zorlaşabilir.

Hipnoza İnancı Olmayan ya da İsteksiz Olan Kişiler

Hipnoz bir iş birliği sürecidir. Kişi hipnozdan korkuyorsa, şüphe duyuyorsa ya da “ben hipnoz olmam” diye düşünüyorsa, hipnoz genellikle işe yaramaz.

Neden uygulanmaz?

• Telkinlere direnç gelişir.
• Kişi sürece kendini bırakmaz.
• Hipnoz etkili olamaz, zaman kaybı yaşanır.
• Terapi ilişkisi zarar görebilir.

Alkol ya da Uyuşturucu Etkisi Altında Olanlar

Hipnoz, kişinin zihninin berrak olduğu bir durumda uygulanmalıdır. Alkol ya da madde etkisi altındaki kişilerde bilinç düzeyi bozulmuştur ve güvenli bir hipnoz süreci yürütülemez.

Neden risklidir?

• Kişi telkinleri yanlış anlayabilir.
• Tepkileri öngörülemez hâle gelebilir.
• Kendi güvenliği ya da çevresindekilerin güvenliği riske girebilir.
• Hipnoz sonrası etkiler karmaşıklaşabilir.

Gerçeklik Algısı Zayıf Olan veya Paranoid Eğilimleri Olan Kişiler

Bazı kişiler başkalarına kolayca güvenemez ya da yaşadıklarını kolayca çarpıtabilir. Özellikle paranoid kişilik örüntüsüne sahip bireylerde ya da borderline kişilik özellikleri olanlarda hipnoz dikkatle değerlendirilmelidir.

Neden dikkatli olunmalıdır?

• Hipnoz sırasında yaşananlar gerçek sanılabilir.
• Terapiste yönelik kuşkular artabilir.
• Hipnoz sonrası duygusal dalgalanmalar yaşanabilir.
• Telkinler yanlış yorumlanabilir.

Sonuç: Hipnoz Güçlü Bir Araçtır, Ama Herkes İçin Uygun Değildir

Hipnoz, uygun şekilde ve doğru kişilere uygulandığında son derece etkili bir yöntemdir. Ancak bazı bireylerde hipnozun etkisi sınırlı olabilir ya da zararlı sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle her hipnoz uygulamasından önce mutlaka bir uzman tarafından detaylı bir değerlendirme yapılmalı, kişisel özellikler göz önünde bulundurulmalıdır.

Referanslar

Heap, M. & Aravind, K. (2002). Hartland’s Medical and Dental Hypnosis

Hammond, D. C. (1990). Handbook of Hypnotic Suggestions and Metaphors

Coons, P. M. (1999). Hypnotherapy and dissociative identity disorder.

Barber, T. X. (1996). Hypnosis and Suggestion in Therapy